Waarom die voorakkoorden?

Waarom heeft Yves Leterme deze zomer een ronde van Vlaanderen gedaan om in nogal wat gemeenten een (geheim) voorakkoord te sluiten? Ongetwijfeld spreekt hij de waarheid wanneer hij zegt dat die voorakkoorden in de eerste plaats tegen het Vlaams Belang gericht zijn, ook al voelde Groen! zich eveneens getroffen door deze zet van Leterme.

Kort twee dingen over de verontwaardiging van Groen!. Dat zij zo groot misbaar maken over het feit dat ook zij uit de boot vallen door de voorakkoorden van Leterme bewijst twee dingen: dat de partij toch ook graag aan de macht zit –het zou er eigenlijk nog aan mankeren– en dat de partij de dag van vandaag te marginaal is om er rekening mee te houden wanneer de grote mensen eens echt over politiek gaan praten. En als er waarheid zit in de peilingen van de laatste twee jaar, zit er op dat vlak voor hen overigens weinig verandering in de komende maanden.

Maar goed, ik kreeg dus de vraag voorgeworpen «waarom deze lepe tsjeef zo te werk gaat», met een referentie naar een analyse door Luc van Balberghe. Over de ijdelheid van Yves Leterme wil ik me niet uitspreken, maar een reeks perfecte geheime voorakkoorden kriebelt voor de dader ongetwijfeld even erg als een perfecte moord. Ik ben het echter niet eens met Luc waar hij schrijft dat Yves Leterme met deze voorakkoorden in de eerste plaats het Belgische belang wil dienen. Ik denk dat de beweegreden van Yves Leterme veel eenvoudiger is: hij rijdt vooral voor eigen rekening, en wil zijn kansen voor 2007 zo veel mogelijk gaaf houden. En dat betreft zowel een goede verkiezingsuitslag als de mogelijkheid om federaal Eerste Minister te worden. Ik verklaar mij nader.

Volgende maand zal het Vlaams Belang opnieuw naar een klinkende overwinning gaan. Daar waar de partij in 2000 ook al een lijst indiende, zal ze er gemiddeld 10% op vooruit gaan, en daar waar ze voor de eerste keer opkomt, dreigt ze meteen een aanzienlijk aantal zetels binnen te halen. Op nogal wat plaatsen zal dit tot gevolg hebben dat een coalitie van CD&V en Vlaams Belang een meerderheid oplevert, waardoor de CD&V incontournable is. Op andere plaatsen zal hetzelfde gelden voor een coalitie van VLD en Vlaams Belang. In dat laatste geval is het voor de CD&V van belang dat het cordon sanitaire in stand wordt gehouden om mee aan de macht te kunnen komen, en dan helpt het natuurlijk dat de CD&V niet zelf het cordon doorbreekt in andere gemeenten. Maar er is meer.

Neem nu zo een gemeente waar de CD&V incontournable is geworden, en houden we even geen rekening met wat er gebeurt in andere gemeenten waar de VLD het cordon sanitaire zou kunnen doorbreken. Ook dan is het van belang dat de lokale CD&V-afdeling niet in zee gaat met het Vlaams Belang, en dat liefst zelfs nog niet overweegt. Drie scenario's illustreren dit.

Wanneer een CD&V-afdeling onderhandelingen aangaat met het Vlaams Belang, en reken maar dat dit aan de grote klok zal gehangen worden, zowel door het Vlaams Belang zelf als de pers, dan kan het nationale niveau proberen in te grijpen door te dreigen met een uitsluiting van de volledig afdeling als zij doorzetten. Probleem is dat dat alleen werkt wanneer er in de afdeling mensen zitten die ambities hebben die de gemeentepolitiek overstijgen. Bovendien is er de tijdsdruk: het is veel gemakkelijker deze problemen één voor één onder controle proberen te krijgen tijdens de zomervakantie dan vlak na de verkiezingen in meerdere gemeenten tegelijk. Maar wat als de lokale CD&V-afdeling niet naar het pijpen van CD&V-nationaal wil dansen, en toch een akkoord sluit met het Vlaams Belang? De CD&V heeft dan de keuze: gedogen of inderdaad de lokale afdeling uitsluiten. Geen van de twee is een bijzonder aantrekkelijk alternatief.

Stel dat de CD&V ervoor kiest een lokale doorbraak van het cordon sanitaire te gedogen, dan kan dit leiden tot een (af)scheuring op nationaal niveau, om nog te zwijgen over de problemen binnen de Vlaamse regering, de pers die de CD&V aan het kruis zal nagelen, Laken dat Yves Leterme (of Jo Vandeurzen) eens op het matje zal roepen, en natuurlijk heel francofoon België. Een weinig aantrekkelijk vooruitzicht in het licht van de federale verkiezingen van 2007. In tegenstelling tot het theater dat opgevoerd werd naar aanleiding van zijn uitlatingen in de Franse krant Libération, zou het kunnen dat het deze keer wél menens zou zijn wanneer de Franstalige politici zouden verkondigen dat Yves Leterme zich onmogelijk heeft gemaakt als kandidaat voor de post van Eerste Minister. Een te vermijden scenario voor Yves Leterme dus.

Het alternatief voor het gedogen van een lokale doorbraak van het cordon sanitaire is de uitsluiting van een lokale CD&V-afdeling. Yves Leterme zegt vandaag dat dat de weg zal zijn die CD&V-nationaal zal bewandelen, maar sedert Brussel-Halle-Vilvoorde weten we dat er ook voor Yves Leterme zoiets bestaat als een «voor» en een «na». En ik wil hem dat werkelijk eens zien doen, een CD&V-afdeling die net zo'n 30 à 40% van de stemmen heeft binnengehaald volledig buiten de partij zetten. Hoe dan ook, zoiets heeft vaak tot gevolg dat de lokale politici dan maar elders onderdak zoeken, en in dit geval lijkt het Vlaams Belang dus de voor de hand liggende keuze. Voor Yves Leterme heeft dit als nadeel dat althans een deel van de kiezers hun lokale politici wel eens willen volgen in hun keuze voor een overstap naar een andere partij (cfr. wat er gebeurde toen een aantal kopstukken van de Volksunie overstapten naar de VLD), ook wanneer er nationale of regionale verkiezingen zijn. Een hele CD&V-afdeling moeten uitsluiten is op zich al geen goede start voor de volgende verkiezingscampagne, maar als dat ook nog eens betekent dat in een aantal gemeenten links en rechts een kudde kiezers van het Vlaams Kartel naar het Vlaams Belang overstapt, dan riskeren CD&V en N-VA in de lente van 2007 uit te komen op een netto verlies vergeleken met de provincieraadsverkiezingen van deze herfst. En dan kan het Vlaams Belang alweer een vooruitgang noteren. Begin zo maar eens aan de regeringsonderhandelingen op een ogenblik dat de PS in Wallonië zich misschien net wat heeft kunnen herstellen van de komende verkiezingsnederlaag. Opnieuw: een te vermijden scenario voor Yves Leterme.

Wat Yves Leterme nodig heeft om in 2007 federaal Eerste Minister te kunnen worden is een verkiezingsoverwinning in oktober, goede lokale onderhandelingsresultaten met nieuwe schepenzetels en graag ook een paar nieuwe burgemeesterssjerpen in januari, en daarna opnieuw een verkiezingsoverwinning. Geen gerommel met lokale afdelingen die in zee gaan met het Vlaams Belang, die uitgesloten moeten worden of zelf de overstap maken. Veel lokale voorakkoorden moeten zo'n scenario helpen verzekeren, en wanneer Yves Leterme dus een ronde van Vlaanderen doet, rijdt hij vooral voor eigen rekening. Dat dit ook het nationale –Belgische– belang dient is mogelijk, maar dan wel alleen als een zelfzekere CD&V en Yves Leterme in de lente van 2007 een voordeel is vergeleken met een CD&V en Yves Leterme die een eerste tikje hebben gekregen.