Ramadan op de Noordpool

Op 10 juli ging voor de moslims de ramadan weer van start. Je zal het in onze kwaliteitsmedia niet gelezen hebben, maar boven de poolcirkel zorgt zo'n zomerse ramadan voor nogal wat hoofdbrekens. En traditioneel ook een potje ruzie tussen enerzijds pragmatisch ingestelde moslims, en anderzijds enkele radicalere imams die geen letter willen afwijken van wat de Profeet enkele eeuwen geleden in de Arabische woestijn decreteerde.

Voor christenen is het een probleem dat amper te vatten valt, maar voor moslims is het ernst: wat als je boven de poolcirkel woont, en de ramadan in de zomermaanden valt? Eten, drinken, roken en seks zijn zoals gekend tijdens de ramadan niet toegestaan tussen zonsopgang en zonsondergang.

Maar wat als de zon een paar maanden lang niet op- of ondergaat? Meer zelfs: eigenlijk begint het vasten al van zodra men in het zonlicht een witte draad van een zwarte kan onderscheiden, dat wil zeggen van zodra de schemering doorbreekt. Je hoeft niet eens in de buurt van de poolcirkel te wonen om dat onderscheid zonder veel problemen heel de «nacht» door te kunnen maken.

Is het dan de wil van Allah dat de moslims in Scandinavië of Canada er dit jaar massaal het bijltje bij zullen neerleggen? Of mag men de zaken een beetje pragmatischer bekijken, en bijvoorbeeld de vastentijden van het thuisland of Mekka overnemen?

Een maand lang geen eten?

Misschien zijn er lezers die nu denken dat we weer spijkers op laag water zoeken, maar de discussie over de ramadan boven de poolcirkel is zeker geen lichtzinnige voor de betrokken partijen. De imams die ervoor pleiten dat moslims boven de poolcirkel dit jaar een hele maand niets mogen eten of drinken bestaan echt. En als het dan toch de bedoeling zou zijn dat die moslims deze maand iets mogen eten, dan zal de Almachtige er wel voor zorgen dat de zon in het noorden van Scandinavië tóch ondergaat. Tegen alle astronomische wetmatigheden in, en dat enkel en alleen ten behoeve van een handvol vastende moslims.

De hele discussie is overigens fundamenteel: kan of mag men de Koran en zijn voorschriften pragmatisch bekijken, of dient men vast te houden aan de letterlijke interpretatie ervan. Voorlopig is het nog altijd de laatste strekking die domineert, en ook in onze eigen contreien kan men daar soms de gevolgen van merken. Zo houden de meeste moslims streng vast aan de visuele observatie van de nieuwe maan. Je weet immers nooit of Allah de maan eigenhandig een dagje tegenhoudt. Astronomische berekeningen om het begin en het einde van de ramadan vast te stellen worden daarom ook verworpen, behalve –voorlopig nog– in Turkije. Bij bewolking of mist kan het trouwens gebeuren dat het Suikerfeest een dagje uitgesteld wordt, want je wil toch niet het risico lopen een dagje te vroeg de ramadan afgesloten te hebben.

Moslims in de ruimte

Maar het kan natuurlijk altijd nog een beetje gekker. Zo was er in 2007 Sheikh Muszaphar Shukor, de eerste Maleisische astronaut, die nog voor hij in het internationale ruimtestation ISS aangekomen was al met twee zware problemen geconfronteerd werd.

Ten eerste: hoe bepaal je in een baan om de aarde in welke richting Mekka ligt? In sommige gevallen kan die richting maar liefst 180° draaien in de loop van één enkel gebed, en je wil als gelovige moslim toch je gebed niet eindigen met je kont richting Mekka. Het Maleisische ruimteagentschap ANGKASA had er een conferentie met maar liefst 150 geleerden voor over om er uitsluitsel over te brengen.

Tweede probleem voor de moslim-astronaut: wanneer moet hij bidden? Moslims worden geacht vijf keer per dag te bidden, maar in een baan om de aarde gaat de zon om de haverklap op en onder. Doe het rekensommetje maar: zestien omwentelingen per dag (voor het ISS) levert dan tachtig gebeden op, en veel tijd om ook nog een beetje werk te verrichten blijft er dan niet meer over.

Ramadan op de maan

En dan hebben we het nog niet over de ramadan in het ruimtestation gehad. Of in de ruimte tout court. Stel je voor: een moslimkolonie op de maan, hoe zal de lokale imam dáár de nieuwe maan met eigen ogen kunnen observeren?

Laat ons nog een stapje verder gaan, met een kolonie op Mars. Zouden die de aardse nieuwe maan moeten observeren om de ramadan af te sluiten, of moeten die zich richten op Phobos en Deimos, de manen van Mars? Om over zonsopgang en -ondergang nog maar te zwijgen. Ik durf zelfs niet te vragen wat moslims op weg tussen de aarde en Mars moeten doen.

Ter vergelijking: ik kan me niet voorstellen dat veel christenen er problemen mee zouden hebben om Kerstmis op de aardse 25ste december te vieren, ook al bevinden ze zich in een ander zonnestelsel. Ook voor de rest van het kerkelijk jaar zou waarschijnlijk snel een praktische regeling gevonden kunnen worden, of een etmaal lokaal nu 22 of 26 uren zou tellen. Of wat dan ook. Maar wat met een godsdienst die zelfs duizend kilometer ten zuiden van de noordpoolcirkel al fundamenteel in de problemen met zichzelf komt als de ramadan toevallig in de zomer valt?

In de knoei met de wetenschap

Zoals de lezer begrijpt: de islam is niet alleen in conflict met de economie (intresten!), enkele fundamentele mensenrechten (gelijkwaardigheid van man en vrouw!), en heeft zelfs al problemen met nog maar een beetje mededogen met de dieren (onverdoofd slachten!), ook met de astronomie heeft ze een nogal moeilijke relatie. Zolang de islam zich voornamelijk in de buurt van het Arabische schiereiland ophoudt is er natuurlijk geen probleem. Maar wil die godsdienst ooit de ruimte veroveren, dan zal ze toch nog een sterke transformatie moeten ondergaan.

Onderschat deze kwestie niet, want ze raakt rechtstreeks aan de fundamenten van de islam. De islam houdt zich immers voor contextloos te zijn, en alles wat in de koran staat moet dan ook letterlijk geïnterpreteerd en nagevolgd worden. Maar wat als je de praktijk rond de dagelijkse gebeden en de ramadan een beetje praktisch en pragmatisch mag begrijpen? Dan ook de positie van de vrouw in de islam? Misschien hoeven ze dan toch niet meer van kop tot teen gesluierd rond te lopen?

Moet ET een boerka aan?

Over sluiers gesproken: wat als er morgen aliens ontdekt worden? Hoe gaat men bepalen wie van de aliens een boerka aanmoet, als zij net zoals de mens twee geslachten kennen? En wat als ze tweeslachtig zijn – allemaal dan maar een boerka aan? Of moeten ze dan allemaal hun baard laten groeien?

Hoe dan ook, zolang moslimlanden als Maleisië meer energie steken in het uitvissen van de correcte richting voor het bidden in plaats van ruimtetechnologie zelf, hoeven we niet te vrezen voor een snelle verovering van de ruimte door de islam. We denken dan ook dat de oprichting van een afdeling Sharia4Moon nog niet voor morgen is, of veel leden zal kunnen aantrekken.

Dit artikel verscheen op 17 juli 2013 in 't Pallieterke.