Gouden kans van de EU op IJsland verdwenen?

Deze zondag legde de sociaal-democrate Jóhanna Sigurðardóttir de eed af als IJslands nieuwe Eerste Minister na achttien jaren van conservatieve regeringen op het eiland. Zij is de eerste vrouwelijke Eerste Minister van IJsland, de eerste lesbische regeringsleider in de wereld en zal een links minderheidskabinet leiden tot aan de verkiezingen van 25 april. Meteen na de eedaflegging kondigde ze aan dat er een speciale parlementaire commissie in het leven zal geroepen worden die zich zal buigen over EU-lidmaatschap, en op 15 april al een rapport zal moeten afleveren, amper tien dagen voor de verkiezingen. Tegelijkertijd liet ze ook verstaan dat IJsland geen lid van de EU zal worden zonder een voorafgaand referendum.

Het is eigenlijk verbazingwekkend hoe de EU erin geslaagd is haar gouden kans om IJsland voor zich te winnen heeft kunnen verprutsen in de loop van een paar weken. Zoals ik reeds eerder geschreven heb, zat IJsland vlak voor Kerstmis stevig in de rats, en zou waarschijnlijk ogenblikkelijk tot de EU zijn toegetreden als het daarmee ook onmiddellijk de euro had kunnen invoeren. De Europese Commissaris voor Uitbreiding Olli Rehn had trouwens in een videoconferentie laten verstaan dat de Europese Commissie een aanvraag vanuit IJsland met de nodige spoed zou behandelen, maar hield zich op de vlakte wat betrof een eventuele aansluiting bij de Eurozone. Het is ondertussen echter duidelijk geworden dat de Europese Unie geen uitzondering op haar eigen regels zal dulden, en dat IJsland minstens twee jaar zal moeten wachten voor het ook tot de Eurozone zal mogen toetreden – als het al die tijd financieel stabiel is natuurlijk. Lidmaatschap van de EU is daarom op dit ogenblik een volledig zinloos alternatief aangezien het land wanhopig op zoek is naar een oplossing voor zijn financiële problemen, en niet voor, ik zeg maar wat, visgronden die zo overbevolkt zijn door kabeljauw dat Spaanse en Portugese vissers liever gisteren nog dan morgen zouden moeten komen helpen om de alles leeg te vissen. Om het met een beeld te vertellen: de Europese Unie biedt IJsland wel een reddingsvest aan, maar het eiland moet daarvoor wel eerst alles wat het bezit opgeven, en vervolgens bewijzen dat het dat reddingsvest niet nodig heeft door een paar keer over en weer te zwemmen over het kanaal.

Nogal wat van de eilandbewoners zijn ondertussen dan ook tot het besef gekomen dat de Europese Unie niet echt een oplossing voor de huidige problemen brengt, en recente opiniepeilingen tonen dan ook aan dat de steun voor lidmaatschap gezakt is tot het niveau van voor de financiële problemen. Die opiniepeilingen tonen tevens aan dat links meer steun geniet onder de bevolking door de financiële crisis, vrijwel uniek in de Europese context. In het bijzonder de extreem-linkse anti-EU-gezinde Groen-Linkse Beweging (Vinstrihreyfingin-grænt framboð) heeft de wind in de zeilen, één van de redenen waarom de partij vorige week haar intrede in de regering mocht doen.

Terwijl de EU zo ongeveer alles verkeerd doet om de harten van de IJslandse bevolking te winnen, worden er andere oplossingen voorgesteld, en zelfs aangeboden vanuit het buitenland. Eén oplossing is de IJslandse kroon aan de Amerikaanse dollar of de Zwitserse frank te koppelen. In het beste geval voelen de twee landen zich gevleid, in het slechtste kan het hen geen barst schelen. Maar een interessanter alternatief, voorgesteld door de voorzitter van de Groen-Linkse Beweging en de nieuwe Minister van Financiën Steingrímur J. Sigfússon, houdt in de Noorse kroon in IJsland in te voeren. Meer zelfs, de Noorse Minister van Verkeer Liv Signe Navarsete van de Centrumpartij (Senterpartiet, Sp) verklaarde in een reactie dat het voorstel haar zeer genegen was, en voegde eraan toe dat het de plicht van Noorwegen was IJsland in een moeilijke situatie bij te staan. «Niemand zou gedwongen moeten worden lid te worden van de EU en de Eurozone omwille van economische problemen,» zei ze, maar de Noorse financiële krant Dagens Næringsliv merkte op dat het niet helemaal duidelijk was of haar voorstel ook voor landen als de Oekraïne, Kroatië, Servië en Turkije gold. De Noorse Minister van Financiën Kristin Halvorsen, van de Socialistische Partij van Links (Sosialistisk Venstreparti, SV), een zusterpartij van de IJslandse Groen-Linkse Beweging, verwierp het idee verleden jaar nog, maar schijnt nu van mening veranderd te zijn.

Het Noorse aanbod dient echter serieus genomen te worden. De voordelen voor IJsland zijn duidelijk: het biedt hen een gemakkelijke uitweg uit de huidige financiële problemen zonder dat het eiland haar nationale bank hoeft te verliezen –al zullen sommige diensten natuurlijk door de Noorse centrale bank overgenomen dienen te worden– en bovendien hoeft het dan geen lid van de EU te worden. Maar vergeten we ook de voordelen voor Noorwegen niet. Ten eerste zou het IJsland buiten de EU houden, en daarmee de EER in leven houden. Bovendien zou het de positie van Noorwegen boven de poolcirkel en in de Barentszzee verstevigen, wat niet alleen de aandacht van de EU maar ook van de VS, Canada, en niet in het minst Rusland zou moeten trekken.

Het is duidelijk dat de komende weken en maanden beslissend zullen zijn voor de toekomst van IJsland, maar ook voor Noorwegen en de andere landen rond de Noordpool. Laten we hopen dat de IJslanders het hoofd koel kunnen houden en op 25 april de juiste beslissing maken wanneer ze naar de stembus trekken.