Blauwdrukken voor een openbare omroep

De Open Vld wil de hakbijl in de openbare omroep zetten, zo heette het in de pers na het interview van Bart Tommelein in De Standaard van vorige donderdag. Dat uitgerekend de Open Vld de VRT zou willen kortwieken is anders toch wel ironisch. Alhoewel van oudsher een rode burcht kan immers niet ontkend worden dat precies de Open Vld de laatste jaren in één van de bovenste laden lag van de VRT-nieuwsdienst.

Wie enkele jaren geleden nog de aanbidding van Guy Verhofstadt door Ivan de Vadder in De Zevende Dag zag, of de andere op televisie uitgezonden gesprekken onder blauwe vrienden waarvan de kijker geacht werd te denken dat het interviews waren, weet het al langer: de de VRT is geen exclusieve rode of rood-groene burcht meer. Er waait inderdaad al een tijdje af en toe een nadrukkelijk blauwe wind door de gangen van de Reyerslaan. Het is dan ook met enige Schadenfreude dat we vandaag vaststellen dat de Open Vld wil besparen op de openbare omroep, en speeltjes zoals MNM en het derde televisienet zo snel mogelijk van de hand wil doen.

Kerktorenmentaliteit

Alleen stellen we ons vragen bij de manier waarop de Open Vld zich een «visie» heeft gevormd over hoe een openbare omroep eruit zou moeten zien. We kunnen ons namelijk niet van de indruk ontdoen dat het niet meer is dan een bijzonder kortzichtige en puur ideologische kramptrekking waarop het woord visie amper van toepassing is. Om maar één voorbeeld te nemen: de Open Vld gaat er prat op een partij van Europeeërs en kosmopolieten te zijn die over in de wereld thuis zijn. Als het erop aankomt raakt de «media-expert» van de partij Bart Tommelein echter niet verder dan een vergelijking met de zieltogende openbare omroep aan de andere kant van de Belgische taalgrens. Waarbij Bart Tommelein ofwel verzwijgt ofwel niet weet dat één van de grote redenen waarom de RTBf zo'n laag marktaandeel heeft niet is dat de Waalse commerciële zenders er zouden floreren, maar wel dat de Walen gewoon geen behoefte hebben om te kijken naar tweederangse Belgisch-Franstalige programma's of zenders. Zij kijken gewoon in de eerste plaats naar de Franse openbare en commerciële zenders.

Laten we echter niet in de val trappen te vergelijken met Nederland. Het stelsel van Nederlandse omroepen is gewoon te specifiek om over te plaatsen naar Vlaanderen. De situatie is er zelfs zo merkwaardig dat naast de Nederlanders zelf vermoedelijk alleen Vlamingen ouder dan pakweg veertig jaar in staat zijn er ook maar iets van te snappen. Dan is het misschien beter te kijken naar de Scandinavische landen, landen die ongeveer even groot zijn als Vlaanderen en tot op zekere hoogte een gelijkaardige culturele achtergrond hebben.

Drie, vier of zelfs zes TV-kanalen?

Neem nu dat fameuze derde net. De Open Vld maakt er een punt van dat derde net zo snel mogelijk te willen sluiten, al was het maar omdat het een «speeltje» van de vorige minister van Media Ingrid Lieten zou zijn. We gaan er geen gewoonte van maken om Ingrid Lieten te verdedigen, maar hoe uitzonderlijk is eigenlijk zo'n derde net?

De Noorse NRK bijvoorbeeld heeft er ook drie, onderverdeeld op ongeveer dezelfde manier als de VRT: een eerste kanaal dat zeer vergelijkbaar is met één, een tweede kanaal voor sport, cultuur en iets diepergaande actualiteitsprogramma's, en vervolgens een derde kanaal voor kinderprogramma's en 's avonds programma's die wat rustiger zijn of meer op vrouwen gericht. Ter referentie: Noorwegen telt zo'n vijf miljoen inwoners, en niemand stelt dat derde net in vraag.

Ook het Finse Yle heeft drie TV-kanalen, of zelfs vier als men er het Zweedse Yle Fem bijtelt. Toeval of niet: de rolverdeling in Finland is gelijklopend met die in Noorwegen en Vlaanderen. En ook hier, met een kleine vijf en een half miljoen inwoners stelt niemand het derde net in vraag.

Nog maar eens zelfde situatie in Zweden (9,5 miljoen inwoners): naast de twee basiskanalen SVT 1 en SVT 2 hebben de kinderen er in de namiddag en vooravond een eigen TV-kanaal dat in de avond overschakelt naar cultuur en nieuws. Als er al sprake is van verandering, dan eerder of het niet tijd wordt om een vierde kanaal op te richten.

Borgen

Denemarken met een kleine zes miljoen inwoners ziet het echter grootser. Naast de basiskanalen DR 1 en DR 2 hebben jongeren en jongvolwassenen er een eigen DR 3, jonge kinderen DR Ramasjang, 7- tot 12-jarigen DR Ultra, en de cultuurliefhebbers DR K. Dat zijn dus zes TV-kanalen, maar alleen omdat men in 2013 besloot het zevende kanaal, DR Update dat om de tien minuten nieuws herhaalde, te sluiten wegens te weinig interesse.

Dat Denemarken het iets grootser ziet werpt trouwens zijn vruchten af. Er mag kwaliteit geproduceerd worden, en dat doen ze ook. Met als resultaat: exportproducten zoals Forbrydelsen (The Killing in het Nederlands) en Broen/Bron (The Bridge), en het bij politici zeker niet onbekende Borgen (had dat in het Nederlands niet The Capitol moeten heten?).

Anderzijds, ook in Denemarken slagen culturo's erin er af en toe eens ferm naast te zitten. Google maar eens de term «Blachman», maar best niet als er kinderen in de buurt zijn…

Kerntaken

Ook in Scandinavië duikt de discussie over wat de kerntaken van de openbare omroep zouden moeten zijn geregeld op. Als een openbare omroep rommel produceert, geldt dat al snel als het bewijs dat openbare omroepen nu eenmaal niet werken. Produceert ze –buiten dramaseries of actualiteitsprogramma's– iets succesvols, dan komt de vraag of daaraan wel belastinggeld besteed dient te worden. Of hoe het eigenlijk nooit goed kan zijn.

Hét grote verschil is misschien dat in Scandinavië openbare omroepen niet onmiddellijk gezien worden als een strijdmiddel om de bevolking in een links en Belgische gareel te houden. Zeker, de tendens is ook hier, zoals trouwens overal elders, eerder links, maar niet op die chagrijnige doctrinaire wijze die we op de VRT wel eens te zien krijgen. Het zou niet slecht zijn als de nieuwe minister van Media en Cultuur Sven Gatz daar eens wat aan zou sleutelen. Of zou dat uitdrukkelijk niet de bedoeling zijn van Open Vld?

Dit artikel verscheen op 13 augustus 2014 in 't Pallieterke.